21.

Vierenveertig jaar is Theo Vleeshouwers docent tekenen en schilderen bij RICK, waarvan de meeste jaren bij de voormalige Stichting Vrije Uren. In 2023 gaat hij officieel met pensioen. In al die jaren heeft hij de ambacht van het tekenen en RICK zien veranderen.

Theo Vleeshouwers (66 jaar) houdt van gestructureerd lesgeven. Daarmee was hij zijn tijd ver vooruit. Tegenwoordig is het heel normaal dat je als docent je lessen voorbereidt volgens een leerplan, maar niet in de jaren tachtig van de vorige eeuw. “In mijn tijd was het bijna een doodzonde, maar structuur en creativiteit bijten elkaar niet”, lacht Theo Vleeshouwers. Nog steeds bereidt Theo zijn lessen goed voor. Hij werkt met duidelijk omkaderde opdrachten, die prikkelend zijn voor zowel beginnende als gevorderde cursisten. Een voorbeeld is de opdracht om licht te laten schijnen op iets of iemand en daarmee te spelen. Vaak laat hij zich leiden door een actuele gebeurtenis zoals de tentoonstelling van Vermeer in het Rijksmuseum.

Nooit uitgeleerd

De cursus Elementair tekenen en schilderen op de donderdagavond bij RICK is zowel voor Theo als zijn cursisten heilig. “Ondanks mijn fulltimebaan in het onderwijs heb ik de beeldende cursus altijd aangehouden. Ik vind het heerlijk om de cursisten te prikkelen en te kunnen geven wat ze nodig hebben.” Dat Theo een goede band heeft met zijn cursisten blijkt wel uit hun lange relatie. Cursisten blijven jaren hangen. Zo ook Henny Prinsen en Jan Spaan, die al vijfendertig en vijfentwintig jaar zijn lessen volgen. “Je raakt nooit uitgeleerd. Theo weet ons nog iedere keer te prikkelen.”

Al gauw besefte Theo dat er voor cursisten uiteenlopende redenen zijn om lessen te volgen. “De een wil alles over kleurvlakken weten, de ander wil alleen met olieverf werken. En een deel volgt de lessen puur voor de ontspanning en vindt het prima als hij of zij één of twee opdrachten per jaar maakt.” In zijn lessen probeert Theo iedereen aan zijn trekken te laten komen. Met zijn persoonlijke benadering, sluit Theo prima aan bij de huidige werkwijze van RICK waarbij je met kunst jezelf en de wereld om je heen leert ontdekken.

Van tekenen naar doceren

Op jonge leeftijd kon Theo al goed tekenen. Maar in die tijd was daar weinig aandacht voor. Dat veranderde op het Bisschoppelijk College in Weert. Als Theo bij het vak Nederlands een betoog houdt, roemt docent Absil zijn gestructureerde en analytische opbouw. “Maar op dat moment wilde ik beslist geen leraar worden. Veel te eng zo spreken in het openbaar.” Dat veranderde door de uitnodiging van Dré Perebooms, de tekendocent die hem meer wilde bieden omdat hij talent had. Hij zorgde ervoor dat Theo samen met andere leerlingen bijles kreeg in tekenen, schilderen en handvaardigheid. Er ging een wereld voor Theo open. “Niets was te gek. We werkten met koeienvellen en mochten zelfs solderen en emailleren.” Dit bracht de ommekeer. Met twee tienen op zijn HAVO-diploma voor de creatieve vakken meldt Theo zich in Tilburg voor de lerarenopleiding handvaardigheid MOA (tweedegraads). Later kwam daar de eerstegraads bevoegdheid voor Handenarbeid (MOB) bij.

Stichting Vrije Uren

In 1979 begon Theo Vleeshouwers bij de Stichting Vrije Uren, opgericht in 1969 om mensen te stimuleren zich te uiten met beeldende kunst, drama, theater en fotografie. In de beginjaren ondersteunde hij docent en kunstenaar Gard van Wegberg bij diens teken- en schilderles. Later kreeg hij zijn eigen groep op de donderdagavond. Toenmalig directeur Leonard Maas had al snel in de gaten dat Theo gestructureerd werkte. Als er weer een nieuwe cursus moest worden bedacht, vroeg hij aan Theo om een plan te maken. Een voorbeeld hiervan is de cursus: Speelgoed - en muziekinstrumenten maken voor peuterleidsters en een programma voor ziekenverzorgers in Horn.

In de beginjaren experimenteerde Theo met allerlei invalshoeken om zijn cursisten tot een kunstwerk te laten komen. Bijvoorbeeld schilderen op muziek. Op het popnummer Variaties op een dame van de band Flairck konden de deelnemers hun fantasie loslaten. “In een opstel schreven ze op welke gevoelens het bij hen opriep en daarna tekenen of schilderen ze die.” Karel Laberthé, één van de oprichters van Stichting Vrije Uren, zat ook op les. “Hoewel hij al de pensioenleeftijd had, was hij erg jong van geest. Hij was de katalysator van de groep. Geen enkel idee was hem te wild. In zijn enthousiasme trok hij de hele groep mee. Als beginnend docent, met een vrij alternatieve aanpak, is zo’n cursist een feest om mee te werken. Mijn lessen, die in de wandelgangen met de term ‘experimenteercursus’ werden bestempeld, waren daardoor een groot succes.

Certificatencursus en didactiek

Super trots is Theo op ‘zijn’ Certificatencursus Tekenen en Schilderen voor cursisten; een gestructureerde leerroute van 5 jaar bij RICK. Hij laat het eerste exemplaar van de cursusmap uit 1990 zien. Een soort ‘bijbel’ over kleur, vorm en technieken. Uit alles blijkt dat didaktiek heel belangrijk is voor Theo. Niet verwonderlijk krijgt hij het verzoek om het vak didaktiek te geven aan beeldende kunstenaars (KPDB-cursus). Deze tweejarige cursus gaf de kunstenaars de bevoegdheid om op creativiteitscentra les te mogen geven.

Net als zijn voorbeeld Leonardo da Vinci, combineert Theo creativiteit met andere kwaliteiten zoals techniek en didactiek. Van hout en andere materialen maakt hij allerlei objecten, waaronder een opvouwbare bolderkar of spellen voor een speelgoedbedrijf. Zijn liefde voor creativiteit koppelt hij aan wat er in mensen zit. Hij heeft oog voor wat ze kunnen en waar de problemen liggen. “Het gaat er niet om wat ik als docent wil, maar wat een leerling of cursist wil.” Als voorbeeld noemt Theo een cursist die realistische tekeningen maakte, maar wilde experimenten met materialen. “Ze ontdekte dat ze dat heel leuk vond. Echter, bang voor de opmerkingen van haar omgeving, heeft ze het jarenlang verstopt achter een kast.” In de lessen van Theo heeft ze het zelfvertrouwen gekregen om ermee verder te gaan. Bij kunst draait het voor Theo om iemands eigenheid en zelfverwerkelijking. “Een Rembrandt ‘kunnen’ naschilderen is mooi, maar daar zijn er al genoeg van. Maak iets dat bij jou past. Als je met kunst bezig bent, kom je altijd bij jezelf terecht. Het dwingt je om te ontdekken wie je bent.”

Veranderingen

In veertig jaar is niet alleen de maatschappij veranderd, maar ook de cursisten en het centrum voor kunstzinnige vorming. “Vroeger wilden cursisten vooral realistisch leren tekenen. Nu is dat anders en is er meer aandacht voor abstracte kleurvlakken.” Volgens Theo is deze ontwikkeling goed terug te zien in de jarenlange exposities van RICK-cursisten, die in het Zuid-Franse dorp Boisson schilderden. “De eerste jaren waren dat vooral landschappen met herkenbare bomen en huizen. Geleidelijk aan zag je dat veranderen in abstractere vormen en kleurgebruik.” 

Theo heeft de ontwikkeling van Stichting Vrije Uren naar RICK bewust meegemaakt. Zoals de groei van het aantal cursisten, de uitbreiding van het docentenkorps, het veranderende cursusaanbod en meerdere verhuizingen. “De organisatie is groter en professioneler geworden, maar de band met de cursisten is nog steeds persoonlijk en intens.”